Bóg na pewno

E. CZ. [sondaż], Rzeczpospolita [OnLine], 3/15/2003

Polacy są najbardziej religijnym narodem Europy - zarówno gdy chodzi o deklarowaną wiarę, jak i częstotliwość praktyk religijnych. Za nami są Włosi i uważani do niedawna za najbardziej religijnych - Irlandczycy. Religijności Polaków generalnie nie zmieniło ani kilkadziesiąt lat komunizmu, ani kilkanaście lat życia w wolności. Zmienia się natomiast, szczególnie wśród młodzieży, akceptacja nauczania moralnego Kościoła.

Przyznać się do wiary nie jest jednoznaczne z wiarą i z życiem według nauczania Kościoła. Kiedyś ks. Władysław Piwowarski, socjolog, twierdził, że dwie trzecie Polaków to "nieświadomi heretycy", bardziej przywiązani do obrzędów niż świadomi wyznawcy religii.

Dzisiaj mówi się raczej o zjawisku selektywności czy wybiórczości wiary, które polega na odrzucaniu pewnych prawd i norm moralnych. To religijność ‡ la carte - wierni wybierają z religii niczym z karty w restauracji tylko to, co im odpowiada, w co chcą wierzyć, resztę odrzucają. I co ważne, czynią to z pełną świadomością. W sondażu "Rzeczpospolitej" ponad jedna trzecia badanych mówi, że wierzy, ale na swój własny sposób. Gdy zadać bardziej szczegółowe pytania, okazuje się, że "katolików selektywnych" jest znacznie więcej.

Najwięcej osób, ale nie wszyscy z określających się generalnie jako wierzący, deklaruje wiarę w Boga. Nieco mniej wierzy w Trójcę Świętą, w niebo, rzadziej w piekło, w życie pozagrobowe, w niepokalane poczęcie Maryi, w grzech pierworodny - zawsze jest to jednak od ok. 70 do ponad 80 procent.

Z porównania odpowiedzi na pytania o wiarę w dogmaty w ciągu ostatnich kilkunastu lat wynika, że więcej osób wierzy w dogmaty obecnie niż na początku lat 90. Być może jest to efekt nauczania religii w szkole i objęcia katechezą niemal 90 procent uczniów.

W ostatniej dekadzie, zauważają socjolodzy, nastąpiła polaryzacja postaw religijnych: więcej osób deklaruje się jako głęboko wierzący i więcej jest obojętnych religijnie, przy czym procent określających się jako niewierzący (2-3 procent) nie uległ zmianie. Argumentem potwierdzającym tę hipotezę jest także podwojenie liczby osób, które przystępują do komunii świętej (z 8 do 16 procent). Od lat nie zmieniła się natomiast deklarowana przez badanych częstotliwość praktyk religijnych - regularnie we mszy uczestniczy około 50 procent wierzących.

Nie zmieniają się także duże dysproporcje we frekwencji, oraz deklaracji wiary między poszczególnymi regionami kraju. Tradycyjnie najbardziej religijne są Podkarpacie i Małopolska, najmniej - Łódzkie, Kujawsko-Pomorskie, Dolnośląskie i Lubuskie. Na stopień zaangażowania religijnego wpływa zarówno miejsce zamieszkania (większe na wsi niż w dużym mieście), jak i grupa społeczna. Na przykład ponad połowa badanych zaliczanych do grupy właścicieli mówi o sobie, że wierzy na swój własny sposób, gdy w ttak określa swoją wiarę tylko 12 procent rolników. Z innego sondażu "Rzeczpospolitej" wynika, że generalnie polskie elity są mniej wierzące. Jako osoby wierzące i praktykujące określa się ponad połowa polityków, biznesmenów i ludzi wolnych zawodów.

Największą selektywność wiary Polaków widać w akceptacji nauczania moralnego Kościoła. Większość wierzących za dopuszczalne uważa stosowanie środków antykoncepcyjnych oraz akceptuje seks przedmałżeński. Mniej niż połowa opowiada się za rozszerzeniem dopuszczalności przerywania ciąży. Połowa przyznałaby duchownym prawo do zawierania małżeństw.

Normy moralne, szczególnie dotyczące etyki seksualnej, odrzuca głównie młodzież. To zjawisko jest na tyle głębokie, że nazwano je "cichą rewolucją aksjologiczną". Dotyczy to w podobnym stopniu młodzieży od 15. do 17. oraz 18. do 24. roku życia. Z naszych badań wynika natomiast, że istnieje dysproporcja między grupami młodzieży w odpowiedziach na pytania o wiarę w dogmaty. Młodsi wierzą w nie w takim samym stopniu jak najstarsza grupa respondentów, czyli powyżej 59 roku życia. Jest to prawdopodobnie wynikiem obecności religii w szkołach.


Wśród socjologów nie ma natomiast zgodności co do stopnia zmian w religijności i intensywności praktyk religijnych młodzieży uczącej się i studiującej.

E. CZ.

Sondaż na zlecenie "Rzeczpospolitej" przeprowadziła Pracownia Badań Społecznych w Sopocie, między 30.11. a 1.12.2002 r. na 1249-osobowej próbie reprezentatywnej dla ludności Polski powyżej 15. roku życia. W tekście wykorzystano także badania CBOS oraz Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego.